05.11.2019.
Manastir Žitomislić, sa crkvom posvećenom Blagovijestima, jedno je od najznačajnijih pravoslavnih duhovnih središta u Hercegovini.
Žitomislić je bio u posjedu porodice Hrabren-Miloradović, manastirskih ktitora, prije osmanskog osvajanja. Nevesinjski kadija je vojvodama Petru i Jovanu Hrabrenima izdao dozvolu za obnovu crkve u Žitomisliću 1566. godine. Ona je, prema natpisu urezanom na kapitelu stuba, na kojem se potpisao majstor Vukašin "ot manastira Orahovice", završena 1602/1603. godine, ktitorstvom spahije Milisava Hrabrena. Hrabreni-Miloradovići su učestvovali u lokalnim ustancima protiv Turaka u 16. i 17. vijeku. Кasnije su prebjegli u Rusiju, gdje su zauzimali visoke položaje u vojsci u 18. i 19. vijeku. Poslednji izdanak ove porodice, grof Grigorij Aleksandrović Miloradović, posjetio je Žitomislić 1883. godine.
Crkva je trobrodna, sa svodom prelomljenog oblika nad naosom i stubovima čiji kapiteli su ukrašeni reljefima koji prikazuju lov, kao na stećcima. Živopisana je 1609. godine, ali je od fresaka do 1992. godine bila sačuvana samo scena Blagovijesti. Portret ktitora, Milisava Hrabrena, sačuvan je na fotografiji i kopiji izrađenoj 1867-1869. godine.
Veliki dio bogate žitomislićke riznice stradao je 1941. godine, kada su ustaše zapalile konake i ubili monahe. Danas se u žitomislićkoj zbirci nalaze veoma vrijedne ikone srpskih, kritskih, grčkih i ruskih majstora, nastale od 16. do 19. vijeka, liturgijski predmeti od plemenitih metala iz 17, 18. i 19. vijeka i stare rukopisne i štampane knjige.
Crkva u Žitomisliću je srušena 1992, a njena obnova je završena 2005. godine.
Autor: mr Božidar Došenović
Saradnja: Univerzitet u Banjoj Luci, Akademija umjetnosti, prof. dr Ljiljana Ševo
Izdavač: Pošte Srpske a.d. Banja Luka